اهمیت دستگاه اتوکلاو و کاربرد آن در پزشکی و دندانپزشکی چیست؟

 

برای آشنایی بهتر با دستگاه اتوکلاو، اجازه دهید ابتدا مروری بر تاریخچه‌ی آن داشته باشیم.

چارلز چمبرلند
شکل 1.چارلز چمبرلند، مخترع دستگاه اتوکلاو

از قرن ۱۶ام میلادی، از بخار آب برای از بین بردن بیماری و عفونت استفاده می‌شد. اما در سال ۱۸۷۹ میلادی، شخصی به نام چارلز چمبرلند (Charles Chamberland) برای اولین بار دستگاه اتوکلاو را اختراع نمود. از آن زمان تا کنون اصول و روش‌های استریل کردن توسط بخار تقریبا دست نخورده باقی مانده و تغییر چندانی نکرده است. در حقیقت، بیشتر پیشرفت‌های عمده در فناوری اتوکلاو، به جای تغییر در روند اتوکلاو کردن، حول نظارت بر ایمنی دستگاه اتوکلاو صورت گرفته است.

شاید علت نام‌گذاری اتوکلاو نیز برایتان جالب باشد. این کلمه فرانسوی است که از ۲ واژه‌ی “auto” به معنای اتوماتیک و “clvis” به معنای قفل گرفته شده است. ترکیب این ۲ واژه دستگاهی را توصیف می‌کند که هنگام افزایش فشار به طور خودکار قفل می‌شود.

 

اتوکلاو دستگاهی است که برای استریل کردن وسایل و مواد آزمایشگاهی به کار می­رود. استریل کردن فرایندی است که در آن میکروارگانیسم­ها و عوامل انتقال دهنده آن‌ها از جمله قارچ، باکتری، هاگ یا اسپور و ویروس از سطح اجسام پاکسازی می‌شوند. اتوکلاو این کار را از طریق روش­های فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار اشباع شده انجام می‌دهد.

دستگاه اتوکلاو چیست؟

اتوکلاو همچنین به نام دستگاه استریل کننده نیز شناخته می‌شود. استریلیزاسیون در واقع، گروهی از فرآیندهایی است که برای انجام خدمات بهداشتی (استریلیزاسیون مواد، محیط کشت و دستگاه­ها) مطابق با شرایط سخت گندزدایی صورت می‌گیرد.

در اینجا لازم است به صورت خلاصه به تفاوت استریل کردن و ضدعفونی کردن اشاره شود. در استریل کردن کلیه میکروارگانیسم­ها از بین رفته و ازعدم وجود هر نوع میکروبی اطمینان حاصل می­شود؛ ولی با انجام فرایند ضد‌عفونی  کردن، میکروارگانیسم­ها (مثل هپاتیت) از بین نمی­روند و فقط جسم تمیز می­شود.

مهمترین اجزاء تشکیل دهنده دستگاه اتوکلاو عبارتند از:

  • محفظه درونی (Chamber): محفظه ای است که اشیایی که می بایست استریل شوند در درون آن قرار می گیرند. حجم چمبر نشان دهنده ظرفیت دستگاه اتوکلاو می باشد.

  • محفظه بیرونی(Jacket) : محفظه ای است که بر روی محفظه درونی قرار می گیرد و وظیفه حفظ و تامین دمای چمبر را بر عهده دارد.

  • درب اتوكلاو : این درب به منظور دسترسی به محفظه چمبر جهت بارگذاری و یا تخلیه ملزومات استریل شده است که معمولا با استفاده از جک پنوماتیک حرکت می کند.

  • منبع مولد بخار : در این منبع بوسیله حرارت ناشی از المنت ها، آب موجود تبدیل به بخار شده و مورد استفاده قرار می گیرد.

  • المنت ها : مجموعه ای گرمایشی است که با گرمای خود بخار آب مورد نیاز اتوکلاو را تامین می کند.

  • پمپ وكیوم : این پمپ ها جهت تخلیه هوا محفظه چمبر در ابتدای سیکل و خشک کردن ملزومات استریل شونده در پایان سیکل مورد استفاده قرار می گیرند.

  • شیرها و اتصالات : جهت کنترل و انتقال جریان بخار و آب از آنها استفاده می شود.

  • فشار شكن : تجهیزی است که فشار بخار مرکزی را قبل از ورود به سیستم کاهش می دهد.

  • منبع کندانسور : این منبع جهت تخلیه بخار خروجی به فاضلاب مورد استفاده قرار می گیرد.

  • عملکرد دستگاه اتوکلاو :

    پس از قرار دادن تجهیزات داخل محفظه درونی (Chamber) و بستن درب اتوكلاو ، مقداری هوا داخل آن باقی می ماند که باید توسط پمپ های وکیوم تخلیه شود. علت آن این است كه هوای گرم در مقایسه با بخار به مدت زمان زیادی برای استریل كردن نیاز دارد . برای مثال : بخار در دمای ۱۳۴ درجه سانتی گراد به ۳ دقیقه وقت برای استریل كردن مواد نیاز دارد در حالی كه هوای گرم ۱۶۰ درجه سانتی گراد در همان شرایط به دو ساعت وقت نیاز دارد.
    سپس بخار آب تولید شده توسط منبع مولد بخار، وارد محفظه بیرونی(Jacket) می شود و پس از آنکه فشار و دمای آن به مقدار مشخصی رسید، وارد محفظه درونی (Chamber) می شود و تمام تجهیزات موجود در آن را در مدت زمان مشخصی استریل می‌کند. سپس از طریق لوله خروج (Exhaust pipe) از قسمت پایین دستگاه خارج می‌شود.به منظور خشک کردن تجهیزات، هوا و بخار آب داخل محفظه درونی (Chamber) از طریق پمپ وکیوم تخلیه می شود و در مرحله آخر با ورود مجدد هوا به محفظه درونی (Chamber) فشار آن با فشار بیرون برابر می شود.
    در طول این فرآیند یک قفل محکم از خروج بخار محفظه درونی (Chamber) جلوگیری می‌کند و یک شیر کنترل کننده فشار درون محفظه را کنترل می‌کند.
    معمولا زمان موردنیاز برای فرآیند استریلیزاسیون و از بین بردن بیشتر میکروارگانیسم‌ها حداقل ۳ دقیقه و حداکثر۲۰-۱۵ دقیقه است. زمان دقیق استریل کردن وابسته به اندازه تجهیزات و میزان آلودگی آنها و همچنین جریان بخار موجود در اتوکلاو است.
    برخی از اتوکلاو ها از گازهای دیگر به جای بخار برای انجام واکنش‌های شیمیایی خود استفاده کنند.

    موارد کاربرد دستگاه اتوکلاو:

    • پزشکی و دندان‌پزشکی به منظور استریل کردن تجهیزات
    • دامپزشکی
    • صنایع شیمیایی
    • صنایع مواد غذایی
    • آزمایشگاه و میکروبیولوژی
    • مراکز بهداشتی
    • دارو سازی

    اتوکلاو سه کلاس مختلف دارد:

    دستگاه اتوکلاو کلاس N برای ابزاری که پوشش ندارند استفاده و کاربرد دارد و نمی‌توان از آنها برای پارچه یا وسایل پوشش‌دار استفاده نمود.

    در دستگاه اتوکلاو کلاس S  برخلاف نوع N ،ساختار کلی وسیله مناسب استفاده برای ابزار جامد ، چه پوشش‌دار و چه بدون پوشش است. همچنین این شکل از دستگاه مجهز به پمپ وکیوم و سیکل خشک‌کن است.

    دستگاه اتوکلاو کلاس B از سایر مدل‌ها کاربردی‌تر و قابل استعمال برای انواع مواد (از جمله مواد نساجی) است. اتوکلاوهای این کلاس پمپ وکیومی قوی دارد.

    چه موادی را می‌توان اتوکلاو کرد؟

    بدیهی است که شرایط شدید ناشی از دمای بالا و فشار زیاد، برای یکسری مواد و تجهیزات مناسب نیست. به همین دلیل لازم است کاربر نوع ماده‌ای که قرار است درون دستگاه اتوکلاو قرار گیرد را به دقت بررسی کند. به طور مثال موارد زیر را در نظر بگیرید:

    شیشه: تنها شیشه‌ای که قابلیت اتوکلاو شدن را دارد، پیرکس است. با این وجود دقت داشته باشید که حتی اگر شیشه‌های پیرکس نیز در دستگاه اتوکلاو قرار بگیرند و درب آن‌ها محک بسته شود، احتمال منفجر شدن شیشه وجود دارد.

    پلی پروپیلن: پلی پروپیلن نوعی پلاستیک است که می‌تواند درجه حرارت اتوکلاو را تحمل کند. در صورت اتوکلاو کردن تجهیزات پلی پروپیلنی توصیه می‌شود که برای نفوذ بخار مقدار کمی آب درون بسته‌بندی بریزید تا انتقال حرارت تسهیل شود.

    لاتکس یا ونیل: تجهیزاتی که از جنس لاتکس یا ونیل هستند اغلب درون دستگاه اتوکلاو و تحت دمای بالا ذوب می‌شوند. توصیه می‌شود این تجهیزات درون دستگاه اتوکلاو قرار نگیرند.

    کاغذ: چنانچه لیبل مواد بیولوژیکی و یا بسته‌بندی تجهیزات از جنس کاغذ باشد، قرار دادن این کاغذها درون دستگاه اتوکلاو مانعی ندارد. اما توجه داشته باشید که این کاغذها پس از اتوکلاو کردن دیگر نباید مورد استفاده قرار گیرند. اما خودِ کاغذ را نمی‌توان به عنوان یک ماده اصلی درون دستگاه اتوکلاو استریل نمود.

    نوک سمپلر: نوک سمپلرها اغلب از مواد پلاستیکی ساخته می‌شوند و ذوب شدن آن‌ها در دستگاه اتوکلاو به تنظیم اتوکلاو، چگالی مواد و نوع پلاستیک بستگی دارد. نکته‌ی حائز اهمیت این است که نوک سمپلرهای استفاده شده باید تنها به عنوان یک زباله‌ی زیست محیطی اتوکلاو شده و سپس امتحان شوند و نباید مجددا از آن‌ها استفاده کرد.

    فلزات: بیشتر فلزات مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها برای اتوکلاو کردن مناسب هستند. اما پیش از اتوکلاو کردن مطمئن شوید که هرگونه پلاستیک، واشر یا سایر وسایل را که ممکن است حین اتوکلاو کردن ذوب شوند را باز کنید.

    ناگفته نماند که یکی از علل بروز آتش‌سوزی در آزمایشگاه‌ها و یا مراکز علمی این است که کسی فراموش کرده تا مراقب آنچه در داخل اتوکلاو قرار می‌دهد، باشد.

    دقت داشته باشید که مواد زیر را تحت هیچ شرایطی درون دستگاه اتوکلاو قرار ندهید.

    • مواد رادیواکتیو

    • مایعات قابل احتراق، قابل اشتعال یا فرار 

    • طرز بسته بندی کردن وسایل در اتوکلاو.

       -وسایل در داخل اتوکلاو باید عمودی قرار گیرند و فضای خالی بین آنها وجود داشته باشد که بخار به راحتی در میان آنها نفوذ کند..

      – استاندارد EN554 مربوط به کنترل دوره ای اتوکلاوهای بخار است. بر اساس این استاندارد محفظه دستگاه باید قابلیت جا دادن پانل هایی به ابعاد ۳۰۰*۳۰۰*۶۰۰ میلیمتر و یا ضرایبی از این ابعاد را داشته باشد.

       -تست‌های اتوکلاو طبق دستورالعمل داخل بسته‌ها گذاشته شود و پشت نوار تست تاریخ ، شیفت و شماره اتوکلاو نوشته شود. پس از درآوردن پک‌ها از اتوکلاو باید کاملا خشک باشد و با دست مرطوب پک‌ها جا به جا نشود.

       -دیش ها و پک های عمل توسط افراد غیرمسئول به هیچ وجه نبایست بسته شود.

    • همان‌طور که گفته شد فرایند اتوکلاو کردن یکی از اقدامات مهم در هر آزمایشگاه، بیمارستان و سایر مراکز درمانی است. در این مقاله سعی کردیم تا مروری بر برخی نکات مهم در رابطه با دستگاه اتوکلاو و فرایند اتوکلاو کردن داشته باشیم.

    • مجموعه اپ دنت افتخار این را دارد که با بزرگترین و بهترین کمپانی ها و شرکت های سازنده و وارد کننده اتوکلاو همکاری داشته باشد ؛ و محصولات این شرکت ها را همراه با گارانتی و خدمات پس از فروش به بازار دندانپزشکی و پزشکی عرضه نماید . امید است با خرید از این مجموعه رضایت شما را جلب نماییم .

 

ارسال نظر

آدرس ایمیل شما منتشر نمی شود. فیلدهای الزامی میبایست تکمیل شوند.